Sau thành công vượt bậc trong năm 2022, ngành xuất khẩu cà phê của Việt Nam đang đứng trước nhiều thách thức.
Kỷ lục kim ngạch xuất khẩu cà phê trong vòng một thập kỷ
Năm 2022 đã chứng kiến sự thành công nổi bật trong hoạt động xuất khẩu cà phê của Việt Nam. Dữ liệu sơ bộ từ Tổng cục Hải quan cho thấy nước này đã xuất khẩu khoảng 1,78 triệu tấn cà phê trong năm vừa qua, đạt tổng giá trị kim ngạch trên 4,06 tỷ USD, mức cao nhất trong hơn một thập kỷ trước đây. Thành tựu này đến từ sự tập trung mạnh mẽ vào xuất khẩu, đồng thời giá cà phê trên thị trường cũng đạt đỉnh điểm từ năm 2011, và việc Ngân hàng Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) liên tiếp tăng lãi suất 7 lần đã thúc đẩy tăng giá trị của đồng USD, góp phần làm cho tỷ giá USD/VND gia tăng đáng kể.
Tuy nhiên, sự tập trung lớn vào xuất khẩu cũng đã gây ra một tình trạng thiếu nguồn cung cấp cà phê trong nước, xuất hiện từ cuối năm 2022 đến nay. Ông Phạm Quang Anh, Giám đốc Trung tâm Tin tức Hàng hóa Việt Nam, cho rằng: “Trong quý II và quý III của năm trước, khi nhu cầu tăng cao và tỷ giá hợp lý, các doanh nghiệp đã tích cực thu mua cà phê từ nông dân và thúc đẩy xuất khẩu. Với giá cả nội địa và xuất khẩu đều đạt mức tốt, việc xuất khẩu càng nhiều càng tốt đã diễn ra. Kết quả là lượng tồn kho thực tế đã giảm mạnh từ cuối năm 2022, và điều này đã ảnh hưởng đến lượng xuất khẩu trong giai đoạn đầu năm 2023”.
Trong năm 2022, lượng cà phê xuất khẩu của Việt Nam đã tăng gần 14% so với năm 2021, trong khi sản lượng chỉ tăng 9% từ mức 1,74 triệu tấn lên 1,89 triệu tấn (theo dữ liệu từ Bộ Nông nghiệp Mỹ). Thậm chí, việc thời tiết ảnh hưởng bởi mưa lớn vào cuối năm 2022 đã khiến dự báo sản lượng cà phê thu hoạch giảm từ 10% đến 15%. Do đó, tổng nguồn cung xuất khẩu trong năm nay có thể thấp hơn so với năm trước, và điều này có thể làm cho ngành xuất khẩu cà phê gặp khó khăn trong việc duy trì tốc độ tăng trưởng như năm 2022.
Bên cạnh đó, trong năm 2023, Fed đã dần giảm tốc độ tăng lãi suất, với việc tăng 25 điểm cơ bản trong lần điều chỉnh đầu tiên của năm và có khả năng sẽ tiếp tục duy trì tốc độ tăng này cho đến tháng 3, sau khi các quan chức của Fed thể hiện quan điểm mạnh mẽ về việc duy trì lãi suất, với mục tiêu đưa lạm phát về mức 2%. Điều này sẽ làm cho sự chênh lệch tỷ giá trở nên nhỏ hơn so với thời kỳ tăng lãi suất mạnh mẽ trong năm 2022, hạn chế một phần nhu cầu xuất khẩu của các doanh nghiệp Việt Nam.
Thách thức từ các thị trường xuất khẩu chính
Sự khó khăn trong việc thúc đẩy xuất khẩu cà phê của Việt Nam trong năm 2023 không chỉ giới hạn ở việc đảm bảo nguồn cung mà còn nằm ở vấn đề về chất lượng và nguồn gốc cà phê. Vào cuối năm 2022, Liên minh châu Âu (EU) đã ban hành lệnh cấm nhập khẩu cà phê có liên quan đến việc chặt phá rừng, đặt nghi vấn về khả năng xuất khẩu cà phê Việt Nam sang thị trường này và đặt ra thách thức về việc phát triển cà phê bền vững hơn.
Tại Việt Nam, việc chặt phá rừng, đốt gốc cây thông, bạch đàn để cày ruộng trồng cà phê đã không còn xa lạ và từng là vấn đề quan trọng về phát triển ngành cà phê. Lệnh cấm mới từ EU không chỉ làm nghiêm ngặt hơn việc xuất khẩu cà phê mà còn tạo động lực cho sự phát triển bền vững hơn của ngành cà phê, thúc đẩy sự tập trung không chỉ vào việc mở rộng diện tích trồng để tăng sản lượng mà còn cần chú trọng chất lượng và quy mô của ngành.
Triển vọng sáng trong bức tranh chung khá u ám
Mặc dù đối mặt với vô số khó khăn và thách thức trong việc thúc đẩy xuất khẩu cà phê trong năm 2023, tuy nhiên, có những dấu hiệu tích cực trong thị trường tổng thể.
Trung Quốc đang tích cực mở cửa nền kinh tế sau đại dịch COVID-19. Điều này không chỉ thúc đẩy phục hồi kinh tế trong nước mà còn có tiềm năng góp phần vào sự phát triển toàn cầu, khi Trung Quốc là quốc gia có quy mô kinh tế lớn thứ hai trên thế giới và là đối tác thương mại hàng đầu của nhiều quốc gia như Mỹ, Việt Nam, và nhiều nước khác.
Điều này cũng đã dẫn đến sự điều chỉnh tăng trưởng kinh tế toàn cầu từ phía Quỹ tiền tệ quốc tế (IMF) trong năm 2023. Theo đó, tốc độ tăng trưởng kinh tế toàn cầu đã được điều chỉnh từ 2,7% lên 2,9%. Những nền kinh tế lớn như Mỹ và khu vực chung tiền châu Âu đang dần hồi phục, với tăng trưởng lần lượt từ 1,0% lên 1,4% và 0,5% lên 0,7%. Sự phục hồi này dự kiến sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho mức chi tiêu của người dân, từ đó thúc đẩy nhu cầu về cà phê, một nguyên liệu phụ thuộc nhiều vào sức khỏe kinh tế toàn cầu.
Chênh lệch giữa giá cà phê Arabica và Robusta đã thúc đẩy sự chuyển đổi tiêu dùng từ Arabica sang Robusta, với mục tiêu giảm thiểu chi phí nhưng vẫn tiếp tục thưởng thức cà phê. Dẫu vậy, điều này cũng có thể dẫn đến sự yếu đi của nhu cầu, tuy nhiên sự chú ý vẫn tập trung vào Robusta, điều này là một tin vui cho thị trường cà phê Robusta hiện tại. Dự báo từ Sở Giao dịch Hàng hóa Việt Nam (MXV) cho thấy, trong giai đoạn 2023-2033, Việt Nam dự kiến sẽ tiếp tục duy trì vị trí là quốc gia sản xuất và xuất khẩu cà phê lớn nhất thế giới.
Thêm vào đó, nguồn cung cấp từ các quốc gia xuất khẩu cà phê lớn khác như Brazil và Indonesia đang cho thấy dấu hiệu thu hẹp, mở ra cơ hội mở rộng thị phần xuất khẩu cho Việt Nam. Dự liệu từ Viện Địa lý và Thống kê Brazil cho thấy sản lượng cà phê Robusta của họ trong năm 2023 có thể sẽ giảm khoảng 9% so với năm trước, còn Indonesia, theo dự báo của Volcafe, sản lượng có thể sẽ giảm xuống mức thấp nhất trong gần một thập kỷ.
Tóm lại, mặc dù xuất khẩu cà phê của Việt Nam vẫn phải đối mặt với nhiều thách thức lớn để duy trì tăng trưởng, nhưng có những tín hiệu tích cực từ cả yếu tố vĩ mô và tài nguyên nội địa. Do đó, khối lượng và giá trị xuất khẩu có thể giảm so với mức kỷ lục gần đây, nhưng vẫn dự kiến cao hơn so với năm 2020 và 2021, có khả năng vượt qua mức giá trị trung bình 3 tỷ USD.
Nguồn: Sở Giao dịch Hàng hóa Việt Nam, baochinhphu.vn