Nông nghiệp theo ‘quỹ đạo xanh’. Cần hướng tới các ‘giá trị xanh’ được tạo ra từ ‘chuyển đổi xanh’, ‘tiêu dùng xanh’ và ‘kinh tế xanh’.
Tiến sĩ Đoàn Minh Huấn, Tổng Biên tập Tạp chí Cộng sản, từng chia sẻ: “Chưa bao giờ trong lịch sử dân tộc hàng chục năm qua, nông nghiệp, nông dân, nông thôn Việt Nam lại thay đổi với tốc độ, cường độ và sự khẩn trương như vậy trước sự thúc đẩy. của nền kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế. Điều này đòi hỏi chúng ta phải có tư duy “năng động” hơn, đột phá hơn để tháo gỡ những nút thắt, tận dụng cơ hội để phát triển “Nông nghiệp sinh thái – Nông thôn sôi động – Nông dân đổi mới”.
Báo Nông nghiệp Việt Nam trân trọng giới thiệu tới độc giả chùm bài ghi lại ý kiến của các nhà quản lý, chuyên gia liên quan đến vấn đề này.
Nông nghiệp theo ‘quỹ đạo xanh’. Ảnh hưởng của “lực hút” và “lực đẩy”
Nông thôn là nơi an toàn để trở về, là nơi những người lao động nông thôn di cư lên thành phố có thể đảm bảo sinh kế. Hơn nữa, nông nghiệp, nông thôn và nông dân còn góp phần bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa đặc trưng của Việt Nam, bảo vệ biên cương Tổ quốc.
Bên cạnh những thành tựu rất quan trọng đó, nông nghiệp, nông thôn và nông dân Việt Nam đang phải đối mặt với nhiều thách thức. Sự gia tăng sản lượng nông nghiệp đạt được thông qua việc sử dụng nhiều hơn các nguồn tài nguyên, bao gồm các đầu vào vô cơ như phân bón, thuốc trừ sâu, thuốc kháng sinh và nước.
Lượng phát thải KNK từ nông nghiệp đã tăng lên, chiếm 18% tổng lượng phát thải của Việt Nam. Năm 2030 có thể đạt trên 120 triệu tấn CO 2 .
Đầu ra nông sản là vấn đề đã đặt ra từ lâu nhưng vẫn chưa tìm ra được giải pháp thỏa đáng. Nông nghiệp sản xuất nhỏ phổ biến do diện tích canh tác bình quân thấp. Tổ chức sản xuất thiếu gắn kết dẫn đến tăng giá thành trong khi chất lượng nông sản và giá trị gia tăng liên tục giảm mạnh.
Do hiệu quả kinh tế và thu nhập thấp, hàng triệu người từ nông thôn chuyển đến các thành phố, khu công nghiệp và làm việc dưới tác động của “sức hút” và “sự xua đuổi”. Điểm “hấp dẫn” là các khu đô thị, khu công nghiệp luôn có nhiều cách để dễ dàng kiếm sống với mức thu nhập cao hơn. “Sự phản đối” đến từ những người nông dân ở lại không biết phải làm gì, đặc biệt là sau khi gieo trồng xong, không còn nhiều việc để làm trong thời gian còn lại chờ thu hoạch.
Có thể thấy, các động lực thúc đẩy tăng trưởng nông nghiệp đều gặp rủi ro nếu Việt Nam tiếp tục duy trì tăng trưởng nông nghiệp tập trung vào sản lượng trong khi cạn kiệt tài nguyên thiên nhiên, tận dụng lao động giá rẻ và sử dụng hóa chất quá mức.
Biến đổi để nắm bắt cơ hội
Nông thôn và nông dân cần chuyển mình để nắm bắt cơ hội, hội nhập và phát triển cùng với cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0. Để đáp ứng yêu cầu hội nhập cũng như giải quyết những thách thức trong phát triển ngành nông nghiệp, Đại hội lần thứ 13 đã mở ra hướng đi mới với mục tiêu chiến lược là “Nông nghiệp sinh thái – Nông thôn sôi động – Nông dân đổi mới”.
Việt Nam đã trở thành nước sản xuất và cung cấp thực phẩm “minh bạch – có trách nhiệm – bền vững” như Chủ tịch Nguyễn Xuân Phúc đã phát biểu tại Hội nghị về biến đổi khí hậu của Liên hợp quốc năm 2021 (COP26). Nước này sẽ đóng góp vào việc thực hiện mục tiêu trung tính các-bon vào năm 2050 như đã cam kết tại COP26.
Việt Nam hoàn toàn có thể trở thành cường quốc phát triển dựa trên bảo tồn và phát huy các giá trị đa dạng sinh học, cường quốc đổi mới tích hợp các giá trị văn hóa trong nông nghiệp và công nghiệp thực phẩm.
Thúc đẩy tích hợp các giá trị xanh, đa dạng sinh học và văn hóa sẽ tạo ra những đột phá đưa Việt Nam trở thành trung tâm đổi mới thực phẩm ở châu Á thay vì chỉ xuất khẩu sản phẩm thô, chế biến với giá trị gia tăng thấp dựa vào khai thác tài nguyên thiên nhiên và xã hội cho đến khi cạn kiệt.
Với lợi thế địa kinh tế chiến lược, sự kết nối đồng bộ của đường thủy, đường sắt, cơ sở hạ tầng nội địa và đường bộ liên quốc gia, cùng với nâng cao năng lực quản trị và chuyển đổi số, Việt Nam chắc chắn có thể trở thành trung tâm hậu cần nông sản, thực phẩm của khu vực Châu Á – Thái Bình Dương và trung tâm chế biến nông – lâm – thủy sản Đông Nam Á, giảm thiểu những bất ổn do chuỗi cung ứng nông sản toàn cầu gây ra trong tương lai.
Cần có sự tham gia của các chủ thể
Ngành nông nghiệp không thể đơn độc trên con đường thay đổi và chuyển đổi. Rất cần sự chia sẻ, đồng hành, động viên, hỗ trợ của các Bộ, Ban, ngành Trung ương và địa phương, các tổ chức, doanh nghiệp, cá nhân trong và ngoài nước.
Cần thay đổi cách thức quản lý, tổ chức và cung cấp dịch vụ hỗ trợ đầu tư công để đưa người dân, đặc biệt là lực lượng nông dân trở thành chủ thể, trung tâm, động lực tạo nên kinh tế nông thôn năng động. Người nông dân phải có sức khỏe, tài năng, trí tuệ, năng lực và chuyên môn nghiệp vụ.
Chuyển đổi số sẽ đồng hành với chuyển đổi xanh để gắn với quá trình đổi mới thể chế nhằm phát triển hệ sinh thái nông nghiệp tổng hợp đa giá trị.
Chuyển đổi số cần được đẩy mạnh hơn nữa để xây dựng chuỗi giá trị nông sản bền vững, hướng tới truy xuất nguồn gốc, an toàn thực phẩm, tiêu chuẩn hóa quy cách và chất lượng, thương mại điện tử, dịch vụ tài chính, thu mua và phân phối, hỗ trợ thông tin và kỹ thuật.
Cần triển khai các giải pháp chiến lược quyết liệt, táo bạo để nâng cao năng lực quản trị của HTX và DNNVV ở nông thôn. Các khu vực tư nhân nên tham gia nhiều hơn vào đầu tư xanh và có trách nhiệm, vận hành hiệu quả các mô hình và cơ chế hợp tác công tư.