COVID-19 đã thay đổi cuộc sống đáng kể đến mức đôi khi khó có thể nhớ được cuộc sống khi không có nó là như thế nào. Cách ly xã hội, sử dụng khẩu trang và cố gắng hết sức để ở nhà đều là những điều “bình thường” ngày nay. Kết quả là bạn có thể tự hỏi: Khi nào thì đại dịch COVID-19 sẽ thực sự kết thúc?
Cuộc chiến với kẻ thù vô hình Covid-19 có thể sẽ kéo dài, khi nhiều chuyên gia cảnh báo nCoV sẽ tiếp tục tồn tại bất chấp tiêm chủng.
“Với hàng triệu ca nhiễm trên toàn cầu, trong đó có nhiều ca nhiễm tăng mạnh ở những người tiêm vaccine, Covid-19 có thể sẽ là bệnh đặc hữu, cùng tồn tại với con người và tiếp tục lây lan bất chấp tiêm chủng. Theo tôi, nó sẽ trở thành một căn bệnh theo mùa như cúm“, tiến sĩ Vinod RMT Balasubramaniam, nhà virus học phân tử kiêm giảng viên cấp cao tại Trường Khoa học Y tế và Sức khỏe Jeffrey Cheah thuộc Đại học Monash, Malaysia.
Covid-19 bắt đầu bùng phát ở thành phố Vũ Hán, tỉnh Hồ Bắc, Trung Quốc cuối năm 2019. Tới đầu tháng 3, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) tuyên bố Covid-19 là đại dịch và kêu gọi các quốc gia quyết liệt đối phó. Hơn một năm qua, Covid-19 đã lan tới hơn 200 quốc gia và vùng lãnh thổ, khiến hơn 187 triệu người nhiễm và hơn 4 triệu người tử vong.
Dù ở nhiều khu vực, số ca Covid-19 đã giảm mạnh so với lúc đỉnh điểm nhờ các biện pháp kiểm soát và tiêm vaccine, cuộc chiến chống lại kẻ thù vô hình của thế giới trong hơn một năm qua chưa thực sự thắng lợi. Nhiều chuyên gia y tế và chính phủ các nước tin rằng miễn dịch cộng đồng là con đường giúp thế giới thoát đại dịch.
“Chúng ta có thể đi tới hồi kết của đại dịch khi đạt tỷ lệ miễn dịch cộng đồng cao và hầu hết mọi người đều miễn nhiễm. Tôi hy vọng phần lớn địa điểm trên thế giới sẽ đạt được điều này nhờ tỷ lệ tiêm chủng cao. Ở một số nơi khác, nó có thể xảy ra sau khi phần đông dân số có khả năng miễn dịch tự nhiên”, Ben Cowling, giáo sư Trường Y tế Cộng đồng thuộc Đại học Hong Kong, nói.
Thế giới đang chạy đua tiêm chủng. Tới nay, hơn 3,4 tỷ liều vaccine đã được phân phối trên toàn cầu, với trung bình hơn 30 triệu liều được tiêm chủng mỗi ngày. Hơn 25% dân số thế giới đã được tiêm ít nhất một mũi vaccine Covid-19, theo Our World in Data.
Tiến sĩ Balasubramaniam không quá lạc quan miễn dịch cộng đồng có thể xóa sổ đại dịch. Ông cho rằng rất khó để đạt tỷ lệ miễn dịch cộng đồng mà nhiều chuyên gia y tế và các chính phủ kỳ vọng, nhất là khi ngày càng xuất hiện nhiều biến thể nguy hiểm của nCoV. Ngoài ra, hiệu quả vaccine khác nhau trong thực tế cũng có thể là yếu tố ảnh hưởng đến mục tiêu này.
“Virus phần lớn có thể âm thầm lưu hành và chỉ bị phát hiện khi chúng lây sang những người chưa tiêm vaccine và gây bệnh. Nói cách khác, ngay cả việc tiêm chủng cho tất cả dân số thế giới cũng có thể không đủ để ngăn virus lây lan ở mức thấp”, Balasubramaniam nói.
Balasubramaniam có cơ sở để lo ngại về khả năng này. Nhiều quốc gia có tỷ lệ tiêm chủng hàng đầu đang ghi nhận số ca nhiễm tăng trở lại. Anh đã thực hiện một trong những chương trình tiêm chủng nhanh nhất thế giới với 87% dân số được tiêm ít nhất một liều vaccine Covid-19 và 66% số dân đã tiêm đủ hai liều. Tuy nhiên, những ngày qua, Anh ghi nhận trung bình hơn 30.000 ca nhiễm mới mỗi ngày, gấp hơn 20 lần so với đầu tháng 5, theo Reuters.
“Hơn 20 quốc gia hiện có đường cong dịch gần như thẳng đứng. Chúng ta chưa an toàn”, Maria Van Kerkhove, trưởng nhóm kỹ thuật của Chương trình Y tế Khẩn cấp WHO, nói.
Tổng giám đốc WHO Tedros Adhanom Ghebreyesus cũng cảnh báo nguy hiểm từ việc “một số nước có tỷ lệ tiêm chủng cao đang nới lỏng như thể đại dịch đã kết thúc”.
“Tôi cho rằng virus sẽ tiếp tục biến đổi để trở thành căn bệnh tương tự như cúm mùa và vẫn có thể gây tử vong cho những người có hàng rào bảo vệ yếu”, Balasubramaniam nói.
Tuy cho rằng vaccine không đủ để xóa sổ virus, Balasubramaniam vẫn tin rằng tiêm chủng là “chìa khóa để cuộc sống dần trở lại bình thường”. Ngoài ra, cần tiêm vaccine tăng cường hàng năm để bảo vệ con người trước các biến chủng mới.
Từng là một khu vực được đánh giá kiểm soát dịch tốt, châu Á thời gian qua cũng đối mặt với làn sóng ca nhiễm tăng mạnh, phần lớn do biến chủng gây ra. Giới chuyên gia cảnh báo nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam, không nên vội vàng lựa chọn “sống chung với dịch”, giữa lúc biến chủng mới biến đổi khó lường và tỷ lệ tiêm chủng còn ở mức thấp.
“Việt Nam đã kiểm soát dịch rất tốt cho đến nay, khi là một trong số quốc gia có tỷ lệ nhiễm và tử vong thấp nhất trên thế giới. Nhưng tôi biết các ca bệnh đang gia tăng ở Việt Nam và tỷ lệ tiêm chủng vẫn tương đối thấp. Bây giờ chưa phải là lúc nghĩ đến việc sống chung với virus. Cần phải tăng cường các biện pháp giãn cách xã hội để kiểm soát lây nhiễm và ngăn chặn nguy cơ dịch bùng phát lớn”, giáo sư Cowling nói.
Hơn 4 triệu liều vaccine đã được tiêm chủng ở Việt Nam. Khoảng 271.000 người, chiếm 0,3% dân số, tiêm đủ liều. Việt Nam chính thức triển khai chiến dịch tiêm chủng Covid-19 toàn quốc ngày 10/7, kéo dài trong 9 tháng, mục tiêu bao phủ 70-80% dân số.
Để đạt mục tiêu này, tiến sĩ Balasubramaniam cho rằng Việt Nam cần tăng số lượng điểm tiêm chủng, đặc biệt là tại các khu vực bị ảnh hưởng nặng nề nhất. “Việt Nam cũng có thể thành lập các đơn vị tiêm chủng lưu động để đi đến các vùng nông thôn, khó tiếp cận. Tăng số lượng mũi tiêm hàng ngày là rất quan trọng để đạt được mục tiêu tiêm chủng”, ông nói.
Tuy nhiên, giới chuyên gia cũng chỉ ra nguồn cung vaccine là một trong số vấn đề mà Việt Nam và nhiều nước khác phải đối mặt, trong nỗ lực duy trì xã hội hoàn toàn mở cửa và ngăn nguy cơ lây nhiễm trong cộng đồng.
Những biến chuyển tích cực trong cuộc chiến chống Covid-19
Một hoặc hai tháng vừa qua đã chứng kiến 7 sự phát triển quan trọng:
- Vắc xin hoạt động tốt. Chúng tôi ngày càng có nhiều bằng chứng cho thấy vắc xin có hiệu quả, khi dữ liệu thực tế từ Israel và Vương quốc Anh xác thực các kết quả thử nghiệm lâm sàng bằng cách giảm đáng kể số ca nhập viện và tử vong. Các bằng chứng mới nổi cũng chỉ ra rằng vắc xin có khả năng làm giảm sự lây truyền đáng kể, mặc dù không đến mức chúng ngăn ngừa được bệnh nặng.
- Việc triển khai vắc-xin đang được cải thiện. Các chương trình tiêm chủng đại trà đã tăng tốc, đặc biệt là ở Vương quốc Anh. Tính đến ngày 15 tháng 3, Vương quốc Anh đã tiêm 39 liều trên 100 người trong tổng dân số; con số tương ứng của Hoa Kỳ và Liên minh Châu Âu lần lượt là 33 và 12 trên 100. Cũng quan trọng không kém: tâm lý về việc áp dụng vắc xin đang được cải thiện.
- Nhiều loại vắc-xin đang được đưa ra. Vắc xin một mũi của Johnson & Johnson dường như có hiệu quả cao đối với COVID-19 nghiêm trọng và đã nhận được Giấy phép Sử dụng Khẩn cấp tại Hoa Kỳ vào ngày 27 tháng 2. Vắc xin của Novavax hiện đang trong giai đoạn thử nghiệm III; kết quả sơ bộ cho thấy nó có hiệu quả cao ở Vương quốc Anh nhưng ít hơn ở Nam Phi. Tất cả những điều đó ngày càng làm rõ rằng Vương quốc Anh và Hoa Kỳ sẽ có đủ liều để tiêm chủng cho tất cả người lớn vào cuối quý hai và châu Âu sẽ đạt được mốc tương tự vào cuối quý ba, giả sử không có vắc xin chính được rút lại. Hơn nữa, các thử nghiệm vắc xin trên trẻ em từ 12 tuổi trở lên đang được tiến hành tốt, và các thử nghiệm mới trên trẻ sơ sinh và trẻ em từ 6 tháng tuổi trở lên nâng cao khả năng tiêm chủng cho trẻ em, điều này sẽ bổ sung vào quần thể có khả năng đóng góp vào khả năng miễn dịch của đàn.
- Trị liệu đã sẵn sàng để tạo ra nhiều sự khác biệt hơn. Một làn sóng trị liệu COVID-19 mới, bao gồm cả những phương pháp của Eli Lilly, Merck – Ridgeback, và Công nghệ sinh học Vir, đã tạo ra dữ liệu tích cực hoặc nhận được Giấy phép Sử dụng Khẩn cấp. Dữ liệu mới nổi từ các phương pháp điều trị này cho thấy chúng có khả năng giảm đáng kể số ca nhập viện và tử vong đối với các trường hợp xảy ra, thúc đẩy quá trình chuyển đổi sang trạng thái bình thường.
- Số ca mắc mới và tử vong thấp hơn – nhưng vẫn cao. Các trường hợp mắc mới, nhập viện và tử vong đã giảm đáng kể – lần lượt là 79% và 89% ở Hoa Kỳ và Vương quốc Anh so với mức đỉnh của tháng Giêng, tính đến ngày 15 tháng Ba. Quỹ đạo này đã thúc đẩy các cuộc thảo luận về quá trình chuyển đổi sang bình thường ở cả hai quốc gia. Tuy nhiên, sự uốn cong trong đường cong là mong manh. Phần lớn sự suy giảm ở châu Âu đã theo sau các đợt khóa cửa nghiêm ngặt; nhưng việc khóa sổ và các biện pháp can thiệp không dùng thuốc khác vẫn khó thực hiện đúng và thậm chí hiện nay, nhiều quốc gia châu Âu đang trải qua xu hướng tăng ca bệnh. Và số ca tử vong ở Mỹ vẫn là 1.000 ca mỗi ngày, cao hơn nhiều lần so với số ca tử vong do cúm trung bình hàng ngày.
- Rõ ràng là ngày càng có nhiều biến thể lây nhiễm đáng lo ngại có thể thúc đẩy một làn sóng mới trong những tháng tới. Vương quốc Anh ở một vị trí tương đối thuận lợi; các ca bệnh đang giảm mặc dù tỷ lệ lưu hành cao của biến thể B.1.1.7, cho thấy rằng quốc gia này có khả năng kiểm soát sự lây lan của các biến thể lây nhiễm hơn. Ngược lại, Hoa Kỳ và các khu vực của Liên minh Châu Âu dường như có tỷ lệ B.1.1.7 ngày càng tăng. Tiềm năng về một làn sóng các trường hợp ở Mỹ theo hướng biến thể và sự lan rộng đang diễn ra ở châu Âu trong những tháng tới là có thật.
- Các biến thể cũng có thể làm giảm hiệu quả của vắc-xin hoặc gây tái nhiễm. Dữ liệu từ thử nghiệm vắc xin AstraZeneca ở Nam Phi cho thấy tiềm năng của các biến thể như B.1.351 và P.1 làm giảm hiệu quả của vắc xin. Dữ liệu vắc xin khác, bao gồm cả dữ liệu từ Novavax và Johnson & Johnson, cho thấy hiệu quả giảm nhẹ hơn, đặc biệt là đối với bệnh nặng do các biến thể này gây ra. Cũng có bằng chứng ban đầu về các đột biến phát sinh độc lập ở Hoa Kỳ có thể làm giảm hiệu quả của vắc xin. Các biến thể này cũng có vẻ dễ lây nhiễm hơn so với chủng loại hoang dã ban đầu. Những phát hiện ban đầu này dựa trên cỡ mẫu rất nhỏ và có thể thay đổi khi có thêm thông tin; chúng ta vẫn chưa biết tác động của vắc-xin chống lại bệnh nặng từ các chủng này. Nhưng nếu những kết quả này được duy trì, sự lây lan của các chủng mà vắc xin hiện có kém hiệu quả hơn đáng kể sẽ là một nguy cơ đáng kể đối với tính mạng và có thể trì hoãn sự kết thúc của đại dịch. Khi nào dịch Covid-19 kết thúc, Khi nào dịch Covid-19 kết thúc
